بیت العدل

در قدیم که با دست غذا می‌خوردند رسم بود که پیش از غذا میهمانان دست‌های خود را با آفتابه در لگن همراه آن می‌شستند، در میهمانی‌ها آفتابه و لگن را سر سفره می‌آوردند، آن را پیش یک یک میهمانان می‌بردند و لگن را زیر دست هر یک می‌گرفتند و با آفتابه آب می‌ریختند تا میهمان دست‌های خود را بشوید و با حوله خشک می‌کردند؛ چون آفتابه و لگن از ملزومات سفره بود، بعضی‌ها سعی می‌کردند سر سفره چند دست آفتابه و لگن بیاورند. در این صورت انتظار میهمان این بود که با این همه تشریفات حتماً غذا بسیار مفصّل خواهد بود؛ ولی برخلاف انتظار گاهی پیش می‌آمد که از غذای درست و حسابی خبری نبود و تشریفات سفره بیشتر از غذای سر سفره بود. در چنین مواردی بود که این مثل را می‌آوردند که: آفتابه لگن هفت دست، شام و ناهار هیچی!

بی‌شک شما هم اگر تأمل بفرمایید از این مصادیق در جامعه زیاد پیدا می‌کنید. یک نمونه‌ی آن در جامعه‌ی خودمان، تشکیلات ایجاد شده توسط بیت العدل بدلی است.

مجموعه تأسیساتی عظیم در حیفا با حدود ۱۰۰۰ نفر پرسنل و ساختمان‌های مختلف دارالآثار، دارالتبلیغ، دارالتحقیق، دارالتشریع و مؤسّسات مختلف جانبی آن، با کلّی بریز و بپاش تشکیل شده است؛ ولی از کار اصلی که تشریع احکام جدید و پاسخ به پرسش‌ها و حل مسائل روز احبّاء است، خبری نیست. با این‌که در کتاب مستطاب اقدس، حلّ بسیاری از پرسش‌ها و رفع ابهامات بر عهده‌ی بیت العدل گذاشته شده است؛ ولی بیت العدل، با گذشت بیش از۵۰ سال از تاریخ تأسیس خود، نتوانسته است به تعداد انگشتان دست حکم جدید صادر نماید.

تعجب نکنید! اخیراً کانال تلگرامی «آکادمی ایقان» با هماهنگی با بیت العدل بدلی، مجبور شد در مقابل پرسش‌های فراوان احبّاء و در واکنش به اعتراضات بهائیان ارتدکس، پیام مورخ ۲۷ ماه می ۱۹۶۶ را که در پاسخ پرسش‌های متعدّد یکی از احبّاء صادر شده و قبلاً به صورت عمومی منتشر نشده بود، باز نشر نماید! در این پیام، بیت العدل سعی کرده است به ابهامات موجود در پیرامون مشروعیّت خود و بی‌توجّهی به الواح وصایای مبارکه و چرایی عدم حضور ولیّ امرالله و مرکز تبیین و تفسیر در امر و غیره، پاسخ دهد.

گفتگویی داشتیم با دوستان، پیرامون رویدادهای بعد از صعود شوقی ربّانی. دوستی، ادّعای عجیبی می‌كرد و می‌گفت: روحیّه ماكسول، همسر شوقی ربّانی و برخی از ایادیان امرالله با نصوص و نظامات بهائی آشنایی چندانی نداشتند و حتّی برخی از متون و نصوص مهمّ امری را نیز با دقّت مطالعه نكرده بودند!

با تعجّب پرسیدم: چطور چنین چیزی ممكن است؟ ایادیان امر به عنوان حارثان امرالله به زوایای نظم جهان آرای الهی و نصوص امری كاملاً آگاهی داشته‌اند، آیا برای این مدّعا، شاهدی هم داری؟ گفت: بله؛ شاهد مثال آن كاملاً روشن و قابل فهم است و آن این كه، حضرت عبدالبهاء در الواح وصایای مباركه كه نه تنها وصیتنامه‌ی آن حضرت می‌باشد؛ بلكه مكمّل كتاب اقدس و به‌قولی وصیت‌نامه‌ی حضرت بهاءالله نیز محسوب می‌گردد، فرمودند:

«ای احبّای الهی! ولیّ امرالله باید در زمان حیات خویش من هو بعده را تعیین نماید تا بعد از صعودش اختلاف حاصل نگردد.»

الواح وصایا، ولیّ امر را موظّف ساخته است تا در زمان حیات خویش، جانشین خود را منصوب نماید تا به این ترتیب اطمینان حاصل شود كه مؤسّسه‌ی ولایت امر، هرگز محروم از حضور ولیّ امر حیّ و زنده نخواهد بود؛ نه این‌كه ولیّ‌ امر، وصیّت‌نامه‌ای برای بعد از صعودش باقی بگذارد!

در هیچ كجای الواح وصایا و متون دیگر امری، ذكر نشده است كه پس از صعود یک ولیّ امر، ایادیان تشكیل جلسه دهند و وصیّت‌نامه‌ی به‌جامانده از او را بگشایند تا معلوم شود چه كسی را برای جانشینی خود تعیین كرده است!

متأسفانه روحیّه خانم و ایادیان مقیم ارض اقدس، یا این فراز الواح وصایای مباركه را ندیده بودند و یا دیده و خود را به تجاهل زدند و همانطور كه در ابلاغیّه مورخ ۲۵ نوامبر ۱۹۵۷ خود، اعلام كردند، در رویکردی انحرافی، به‌جای تمرکز بر شناسایی شخص جانشین شوقی ربّانی و ولیّ امر دوم، همگی به‌دنبال پیدا كردن وصیّت‌نامه شوقی افندی بودند!

در قسمتی از ابلاغیّه یاد شده چنین می‌خوانیم:

مقدمه:

در مقالات قبلی خود به بررسی مطالب طرح شده از سوی بیت العدل و نقد آن پرداختیم. در این قسمت نیز به طرح یكی دیگر از موضوعات عنوان شده از سوی بیت العدل جعلی و توضیحاتی در مورد آن می‌پردازیم؛ امید است این بحث، مورد استفاده‌ی دوستان قرار گیرد.

پرسش پنجم:

بیت العدل بدلی در مقاله‌ای با عنوان «اطاعت امّا از كه و چگونه؟» به ضرورت اطاعت از حكومت و اطاعت از بیت العدل تأكید می‌کند. در قسمتی از این مقاله چنین می‌خوانیم:

«در دیانت بهائی دو تعلیم وجود دارد كه بشر فرا گرای امروز ممكن است در پذیرش آن تردید داشته باشد، اطاعت از حكومت و اطاعت از بیت العدل. چون اصولاً امروزه كلمه‌ی اطاعت كلمه‌ی خوشایندی نیست.»

در ادامه، به اطاعت از بیت العدل و فواید آن اشاره شده و حفظ  وحدت و جلوگیری از انحراف جامعه، از دستاوردهای مهمّ آن، معرفی شده است؛ هم‌چنین به موضوع اطاعت از حكومت و لزوم تبعیت احبّاء از فرامین اداری و اجتماعی حكومت‌ها نیز پرداخته شده است؛ در قسمتی از مقاله چنین می‌خوانیم:

«در خارج از جامعه نیز افراد بهائی موظّف به اطاعت از حكومتند. از دیدگاه بهائی حكومت كه وظیفه‌اش اداره و حفظ جامعه است؛ باید مورد احترام و حمایت افراد قرار گیرد تا كار خود را به درستی انجام دهد. اگر هر فردی بخواهد مطابق میل و سلیقه خود از دستورات حكومتی سرپیچی كند، دیگر حكومت معنایی نخواهد داشت. بهائیان در امور اجتماعی و اداری مطیع حكومتند ولو آن را قبول نداشته باشند؛ ولی در امور فردی و وجدانی و اخلاقی مطیع تعالیم الهی‌اند.»

توضیحات و پاسخ عهد و میثاق:

در سطور ذیل سعی شده است تا این سخنان بیت العدل در بوته‌ی نقد قرار گیرد.

در مورد واژه اطاعت بحث‌های فراوانی وجود دارد كه پرداختن به همه‌ی آن‌ها زمانی طولانی را طلب می‌كند و ممكن است از حوصله‌ی کاربران ارجمند بیرون باشد؛ امّا در معنی كلمه‌ی اطاعت، به فرمانبرداری بی‌چون و چرا، تسلیم شدن در مقابل دیگری، پیروی كردن، مطیع بودن و امثال آن اشاره شده است.

 در مورد لزوم اطاعت از بیت العدل بدلی یك پرسش اساس مطرح است كه پاسخ‌گویی به آن به درک درست مفهوم اطاعت كمک خواهد نمود.

امروزه این عقیده كه یک شخص یا گروه، حاكم مطلق باشد و هر دستور یا فرمانی كه داد، بدون چون و چرا برای سایرین لازم‌الاجرا باشد، از اعتبار لازم برخوردار نیست و نمی‌تواند مورد پذیرش عمومی قرار گیرد؛ مگر این‌كه آن دستور بیانگر اراده‌ی الهی باشد و دستوردهنده، مصون از هر گونه خطا و اشتباه باشد. در مورد بیت العدل فعلی اولاً باید ثابت شود كه اعضای بیت العدل می‌توانند مصون از خطا باشند، ثانیاً باید مشخص گردد كه بیت العدل فعلی مشروعیّت خود را چگونه و از كجا به‌دست آورده است؟!

از نظر ما بیت العدل بدلی فعلی، فاقد هرگونه مشروعیّت قانونی است و آن بیت العدلی نیست كه حضرت بهاءالله و حضرت عبدالبها و شوقی ربّانی در مورد آن صحبت كرده‌اند و آن را ملهم به الهامات الهی دانسته‌اند!

بیت العدل اصلی، بیت العدلی است كه بر طبق مفاد الواح وصایای حضرت عبدالبهاء، ولیّ امرالله و مقام تبیین، ریاست آن را به عهده داشته باشد؛ نه مجمع حاضر كه به غلط این جایگاه را غصب کرده است. ولیّ امر است كه می‌تواند اشتباهات بیت العدل را تذكّر دهد و عضو خاطی بیت‌العدل را در صورت لزوم اخراج نماید. ولیّ امر است كه حضرت بهاءالله مقام عصمت را به او منتقل می‌نماید؛ نه اعضای بیت العدلی كه توسط مردم انتخاب می‌گردند و مانند دیگر افراد عادی جامعه هزاران خطا و اشتباه دارند و خودشان در حال یادگیری هستند و با سعی و خطا، پیام یا حكمی را صادر می‌كنند و از تبعات حكم صادره‌ی خود بی‌اطّلاع هستند!

برای درک بهتر موضوع، یك مثال ساده مطرح می‌کنیم:

جناب آقای علی ثابتی: هدف از اجرای این برنامه‌ها آشنایی بینندگان و شنوندگان عزیز به اهمیت و لزوم وجود یکایک ارکان اصلی نظم جهانی حضرت بهاءالله و لزوم وجود ولیّ امرالله و مفهوم عهد و میثاق در دیانت بهائی بر مبنای نصوص و آثار دیانت بهائی می‌باشد.

سعی بنده این است که این توضیحات تا حدّی جامع و کامل باشند تا در صورتی که این برنامه‌ها از ابتدا تا انتها دنبال و مشاهده شوند به تمام ابهاماتی که در مورد وجود ولیّ امر حیّ و زنده در دیانت بهائی است، پایان داده شود و جای شکّی نماند که نظم جهانی حضرت بهاءالله که از دو رکن ولایت امر و بیت العدل اعظم تشکیل می‌شود؛ بدون ولیّ امر حیّ و زنده بر مبنای آثار و الواح بهائی، امکان‌پذیر نیست و نخواهد بود.

توضیح: همان‌طور که می‌دانید یکی از اهداف مهمّ نقشه‌ی ده ساله تشکیل یک محکمه‌ی رسمی بهائی (دادگاه) در ارض اقدس بود. شوقی ربّانی تأسیس این دادگاه را مقدمه‌ی تشکیل بیت العدل دانسته و بر لزوم تشکیل آن تأکید فرمودند.

(توقیعات مبارکه به احبّای شرق، صفحه ۴۸۷) و (مجله‌ی بهائی ورد، سال ۱۹۵۰-۱۹۵۴، صفحه ۲۵۶)

متأسفانه این هدف مهمّ نقشه‌ی ده ساله‌ی بهائی، به مرحله‌ی اجرا در نیامد و بیت‌العدل بدون طیّ مراحل مقدماتی پیش‌بینی شده از سوی شوقی افندی، کار خود را شروع کرد.

جناب ا ش از احبّای نکته سنج، در نامه‌ای علّت این موضوع را از بیت العدل بدلی سوأل نمود.

در قسمتی از متن نامه‌ی ایشان به بیت العدل بدلی آمده است:

«یکی از مراحل تشکیل بیت العدل، تشکیل محکمه‌ی رسمی بهائی می‌باشد. در آثار حضرت ولیّ امرالله بر این مسأله تأکید بسیار شده است؛ نمونه‌هایی ذکر می‌گردد:

(ترجمه  متن): … اقدامات آتی در مسیر تکامل این اوّلین مؤسّسه‌ی بین‌المللی جنینی، که در مرحله‌ی توسعه‌ی بعدی خود به دادگاه رسمی بهائی تبدیل خواهد شد.
(شوقی، تلگرام ۹ ژانویه ۱۹۵۱).

هم‌چنین:

(ترجمه متن): پروسه‌ی آشکارسازی توسعه‌ی فرایند نظم اداری، با تشکیل شورای بین المللی بهائی تسریع یافته و هدف و مقصود از آن کمک به برپایی مقبره باب، تقویت و استحکام‌بخشی اتّحاد میان مرکز اداری جهانی و حکومت تازه تأسیس اسرائیل و هموار کردن راه برای تشکیل دادگاه بهائی می‌باشد که این مقدمه‌ای ضروری و اساسی برای ایجاد بیت العدل جهانی می‌باشد.
(شوقی، تلگرام ۲۵ آوریل ۱۹۵۱).

آيا پاسخ‌های بيت العدل، قانع‌کننده است؟!

(بخش سوم)

مقدمه:

عهد و ميثاق در مقالات پیشین خود، به بررسی دو پرسش اساسی پيش‌روی بيت‌العدل و نقد و بررسی پاسخ‌های ارائه شده توسط بيت‌العدل پرداخت، در اين قسمت نيز به يكی ديگر از پرسش‌های مطرح‌شده از سوی احبّاء و توضيحاتی در مورد آن می‌پردازیم. اميد است حاصل اين پرسش و پاسخ و توضيحات مطرح ‌شده، مورد استفاده‌ی متحرّيان حقيقت قرار گيرد.

پرسش سوم:

بيت العدل در پاسخ به اين پرسش كه:

 «در غياب ولیّ امرالله و با عدم حضور مقام تبيين در جلسات بيت العدل، طرز عمل بيت‌العدل در جریان وضع قوانين چگونه است؟ آيا بيت‌العدل اعظم در معرض اين خطر قرار ندارد كه از حیطه‌ی صحيح قانون‌گذاری منحرف‌شده و در ورطه‌ی خطا و اشتباه بيفتد؟

پاسخ بیت‌العدل[1]:

این‌گونه توضيح می‌دهد كه:

«اولاً تصوّر نشود كه بيت العدل به فكر و رأی خود عمل می‌نماید. استغفرالله، بيت العدل به الهام و تأیيد روح‌القدس، قرار و احكام جاری می‌نمايد و آن‌چه قرار دهد بر كل فرض و واجب است. در ثانی، بيت العدل كه خود به دريافت هدايات الاهی اطمينان داده‌شده است، به‌خوبی از نبود حضرت ولیّ امرالله آگاهی داشته و در تمامی امور مربوط به تشريع، فقط در حوزه‌ی اختيار خود عمل می‌نمايد. سوم آن‌که به اين بيان حضرت ولیّ امرالله توجّه دارد كه می‌فرمایند «هیچ‌یک از اين دو مؤسّسه (مؤسّسه‌ی ولايت امر و بيت العدل) نمی‌توانند به قلمروی ديگری تجاوز نمايد و هرگز تجاوز نخواهد كرد.».»

و در پايان، بيت العدل، نحوه‌ی وضع قوانين توسط خود را این‌چنین توضيح می‌دهد:

«در مقام اوّل، مسلماً نهايت دقّت و مراقبت در مطالعه‌ی نصوص مقدّسه و تبينات ولیّ مقدّس امرالله به عمل می‌آید و هم‌چنين نظرات جميع اعضاء مورد توجّه دقيق قرار می‌گيرد. آن‌گاه پس از مشورت كامل، موضوع تنظيم رأی متّخذه به ميان می‌آید. در اين مرحله نيز ممكن است موضوع به‌طورکلّی مجدداً مورد مطالعه قرار گیرد و چه‌بسا اتفاق می‌افتد كه قضاوت نهایی درنتیجه‌ی غور و تجدیدنظر ثانوی به نحو قابل‌ملاحظه‌ای با نتیجه‌ای كه قبلاً به‌دست‌آمده است متفاوت باشد و حتّی ممكن است بالاخره رأی هيأت بر آن تعلق گيرد كه در حال حاضر درباره‌ی موضوع مطروحه، وضع قرار و قانونی ضرورت نداشته باشد.»

توضيحات عهد و میثاق:

هرچند كه مؤسّسه‌ی ولايت امرالله و بیت العدل دارای اختيارات خاصّ خود هستند و هيچ‌يک نمی‌تواند به حدود ديگری تجاوز نمايد، ولی اين به آن معنی نيست كه ما بتوانيم بين اين دو ركن اساسی ديانت بهائی جدائی قائل شويم و بيت العدل را به تنهائی حلال مشكلات بدانيم.

اعضای بيت العدل كه از طریق انتخابات عمومی تعيين مي‌گردند، قطعاً دانای مطلق نيستند و همان‌طور كه عنوان نموده‌اند، تصميمات خود را از طريق مشورت اتخاذ می‌نمايند. بنابراين مانند ساير افراد معمولی، همواره در معرض اشتباه و خطا هستند. چون اطّلاعات خود را از طرق مختلف بشری دريافت می‌کنند، به همين دليل است كه به آن‌ها اجازه داده‌شده است تا در صورت نياز، مصوبات خود را تغيير دهند.

از نظر ما وجود ولیّ امرالله به‌عنوان مقام تبيین در كنار بيت العدل در هر زمان لازم و ضروری است و استدلال بيت العدل مبنی بر امكان صدور احكام در غياب ولی امر صحیح نمی‌باشد.

مراجعه به تبيینات گذشته و باقيمانده از ولیّ امرالله برای صدور احكام جديد به دلایل زیر كافی نيست:

همان‌طور که وعده کرده بودیم، در بخش معرّفی کتاب، با معرفی برخی از کتب مفید و خواندنی در موضوع عهد و میثاق و آثار ولات امر بهائی به‌عنوان آموزه‌های اساسی، همراه شما خواهیم بود.

دومین معرفی کتاب تقدیم به تمام عزیزان و همراهان همیشگی عهد و میثاق که با پیام‌های سراسر مهر و محبّت‌آمیز خود،
پیگیر محتوای جدید این بخش بودند.

الف) مشخّصات کتاب‌شناسی:

نام کتاب:

نظم جهانی بهاءالله گسترش می‌یابد

The World Order of Baháʼuʼlláh Continues to Unfold

نویسنده:

ولیّ امر سوم آیین بهائی٬ جناب ژوئل بِرای مارانجلّا

Joel Bray Marangella, The Third Guardian of the Baha’i Faith

انتشارات:

Baha’i scholars publishing trust, Washington D.C

ب) معرفی کتاب: (برگرفته از مقدمه کتاب)

مجموعه نامه‌ها و مقالات جناب «ژوئل بِرای مارانجلّا» به بهائیان جهان، از زمان انتخاب وی به ولایت امر توسط جناب میسن ریمی، دومین ولیّ امر آیین بهائی، به‌همراه دیگر متون و نصوص بهائی، شامل اعلان ولایت امر جناب میسن ریمی، به‌صورت یکپارچه در کتابی تحت عنوان «نظم جهانی بهاءالله گسترش می‌یابد» (The World Order of Baha’u’llah Continues to Unfold) منتشر شده است. این عنوان عامدانه انتخاب شده است تا مکمّل متن‌ و نصّ قبلی جامعه‌‌ی بهائی آمریکا باشد که توسط اوّلین ولیّ‌امر آیین بهائی، شوقی افندی، در کتابی با نام «نظم جهانی بهاءالله» (The World Order of Baha’u’llah) آمده است.

این مجموعه توقیعات بنیادین شوقی افندی، تأکیدی است بر منشأ الهی نظم اداری بهائی و بیانگر تداوم مسؤولیّت‌های خاصّ ولیّ امر در مورد تعلیم و هدایت بهائیان در دوره‌ی توسعه‌ی آیینی که سریعاً در حال رشد است. در راستای این خطّ‌مشی، جناب ژوئل برای مارانجلّا، در این مجموعه از نامه‌ها، مقالات و تفاسیر، به ارائه‌ی هدایت الاهی برای گمراهان و سرگشتگان، پیروان بی‌بصیرت آیین بهائی و کسانی پرداخته است که بعد از صعود شوقی افندی، اوّلین ولیّ امر محبوب بهائی، در سال ۱۹۵۷، از عهد و میثاق بهاءالله منحرف شدند و راه خود را در زمان حضور دومین ولیّ‌امر و در این عصر پر چالش در توسعه‌ی آیین بهائی گم‌ کرده‌اند. در شرح این چالش، ‌دومین ولی امر، نخستین نامه‌ی خود را به روحیّه خانم چنین می‌نگارند:

از دوست عزیز، جناب آقای «کوروش جمالی» مقاله‌ای بسیار خواندنی و تأمّل‌برانگیز واصل شده است که شما عزیزان و همراهان همیشگی عهد و میثاق را به مطالعه‌ و دقّت در مفاد آن فرا می‌خوانیم.

به مناسبتی شرح‌حال و عملكرد آدولف هیتلر، رهبر آلمان نازی را می‌خواندم تا قبل از آن، او را به‌عنوان موجودی خون‌خوار، بی‌ایمان، سنگدل و جانی می‌شناختم ولی برخلاف تصورم، هیتلر در ابتدای کار انسانی خداپرست، مردم‌دار، ملّی‌گرا و دارای افكاری بلند معرفی‌ شده بود.

او علاقه‌مند به هنر و موسیقی بود، شغل اوّلیّه‌اش كشیدن تابلوهای نقاشی بود، سیگار نمی‌کشید، اهل خوردن مشروبات الكلی نبود، گیاه‌خوار بود، از آزار و اذیّت حیوانات اندوهگین می‌شد، مسؤولیت‌پذیر و فداكار بود، دل‌بسته به مال دنیا نبود و پیش از مرگ همه‌ی اموال خود را بخشید. در سال ۱۹۲۸ از سوی نشریّه‌ی تایمز به‌عنوان مرد سال انتخاب شد و برای سه دوره نیز به‌عنوان مرد سال اروپا لقب گرفت!

نویسنده‌ی توانایی بود و كتاب او با عنوان «نبرد من» از مقدّس‌ترین کتاب‌های آلمان نازی بود. هیتلر به شهادت تاریخ، بزرگ‌ترین فرمانروای جهان‌گشای معاصر بود. در زمان فرمانروایی او آلمان شاهد نوآوری و اختراعات بسیاری بود كه از عصر و دوره‌ی خود جلوتر بود. او ادّعا داشت كه نظم جهانی را تغییر داده است. جهانیان او را می‌ستودند و آلمان‌ها او را می‌پرستیدند.

هیتلر معتقد بود جنبش نازی تا هزار سال پایدار خواهد بود و حكومت او جهان را خواهد گرفت. پیروانش او را می‌پرستیدند و سخنش را به گوش جان می‌شنیدند، هرچه او می‌گفت، تأیید می‌کردند و مخالفین و منتقدین او را، به جوخه‌های آتش می‌سپردند. او ابتدا تصمیمات خود را با مشورت كمیته‌ای هفت‌نفره به اجرا درمی‌آورد ولی بعد از تحكیم قدرت، این كمیته را نیز منحل كرد و خود تصمیم‌گیر نهایی شد. به‌این‌ترتیب، فقط یک‌صدا بود كه باید شنیده می‌شد و یک فرمان بود كه باید به اجرا درمی‌آمد، فقط یک كتاب بود كه باید مقدّس شمرده می‌شد و فقط یک نفر بود كه درست فكر می‌كرد و فرمان درست می‌داد؛ و آن‌هم كسی نبود جز هیتلر!

سرانجام این فرمانروای مصون از خطا بر اثر یک گزارش اشتباه كه هواشناسی آلمان داده بود و هوای بسیار سردی را برای روسیه پیش‌بینی نكرده بود، سربازانش در سرمای بسیار شدید و طاقت‌فرسای زمستان شوروی انرژی خود را از دست دادند و آلمان مجبور به پذیرش شكست شد.

راستی چرا فردی با این سوابق در مدّتی كوتاه تبدیل به موجودی جانی و خون‌خوار شد؟ فردی كه قوم یهود را دشمن اصلی بشریّت معرفی كرد و سودای حكومت برجهان را در سر پروراند و به آن‌چنان سرنوشت شومی گرفتار شد؟!